Czym jest spółka jawna?
Spółka jawna
W polskim porządku prawnym możemy wyróżnić dwa rodzaje spółek handlowych – spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna) oraz spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna). Każda z tych spółek ma swoją specyfikę, a niniejszy artykuł ma za zadanie przybliżyć charakterystykę jednej z nich – spółki jawnej.
Należy zacząć od tego, że spółka jawna, tak jak wszystkie spółki osobowe, jest tzw. ułomną osobą prawną. Oznacza to, że spółka nie ma osobowości prawnej, jednakże jest podmiotem praw i obowiązków, tj. może samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną. Jednakże jej byt jest uzależniony od bytu jej wspólników tudzież od jej składu osobowego.
Utworzenie spółki jawnej
Procedura tworzenia spółki jest bardzo odformalizowana, co ma sprzyjać przedsiębiorczości i ułatwiać drobnym przedsiębiorcom korzystanie z niej. Do założenia spółki jest wymagana umowa w jedynie formie pisemnej (pod rygorem nieważności) podpisana przez minimum dwóch wspólników, która musi zawierać nazwę spółki, wskazywać jej wspólników oraz wkłady, jakie wnoszą do spółki, wskazanie przedmiotu działalności oraz czasu trwania spółki. Jedynie w przypadku, gdy przedmiotem wkładu do spółki jest nieruchomość lub ograniczone prawa rzeczowe istnieje konieczność zawarcia spółki w formie aktu notarialnego. Podpisaną umowę wraz danymi wspólników oraz danymi korespondencyjnymi należy złożyć we właściwym sądzie rejestrowym (wyspecjalizowany wydział gospodarczy sądu rejonowego) wraz z odpowiednimi formularzami rejestracyjnymi. Dokumenty można złożyć osobiście na dzienniku podawczym w sądzie lub wysłać pocztą. Do wniosku należy dołączyć potwierdzenie dokonania opłaty sądowej (500 zł) oraz opłatę za publikację w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (100 zł).
Wkłady do spółki
Aby umożliwić spółce faktyczne funkcjonowanie, wspólnicy muszą na początku wnieść na jej rzecz wkłady, które będą stanowiły majątek początkowy spółki. Wkłady mogą być pieniężne lub niepieniężne. Wkładem pieniężnym będzie określona kwotowo suma pieniężna. Natomiast wkładem niepieniężnym (aportem) mogą być prawa rzeczowe, obligacyjne, wierzytelności, papiery wartościowe czy dobra intelektualne. Katalog ten jest przykładowy a wkładem może być teoretycznie każda rzecz lub prawo majątkowe, o ile nie zabrania tego prawo i mogą być przedmiotem obrotu. Przykładowo wspólnik może wnieść do spółki tytułem aportu prawo własności nieruchomości, wierzytelność z weksla czy udzielić licencji na utwór, którego jest autorem, ale nie może np. przenieść na spółkę prawa użytkowania nieruchomości czy prawa pierwokupu (takie prawa są ściśle osobiste i niezbywalne).
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej
Z faktu, że spółka jawna posiada podmiotowość prawną, wynika większe bezpieczeństwo gospodarcze dla jej wspólników. Wyraża się to w zasadzie subsydiarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Oznacza to, że spółka odpowiada całym swoim majątkiem za regulowanie swoich zobowiązań pieniężnych. Dopiero w przypadku niewypłacalności spółki lub bezskuteczności egzekucji, wierzyciele spółki mogą egzekwować swoje należności z majątku wspólników. Odpowiadają oni wtedy całym swoim majątkiem do wysokości zobowiązań niespłaconych przez spółkę. Regulacja taka stanowi swoiste zabezpieczenie chroniące wspólników przed tym, że w przypadku ryzyka gospodarczego nie zostaną oni pociągnięci od razu do pełnej odpowiedzialności finansowej, jak to jest w przypadku prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej (przedsiębiorca będący osobą fizyczna). Ryzyko gospodarcze jest tutaj w znacznej mierze przerzucone na spółkę.
Reprezentacja i prowadzenie spraw spółki jawnej
Spółka jawna jest przeznaczona w szczególności do rodzinnych biznesów, a także współpracy między zaufanymi osobami. Znajduje to odzwierciedlenie w sposobie prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji wobec osób trzecich. Prowadzenie spraw spółki dotyczy jej sfery wewnętrznej i związane jest z załatwianiem jej bieżących spraw. Każdy ze wspólników może działać samodzielnie (o ile nie wyłączono tego umową spółki), chyba że jego zachowanie wywoła sprzeciw któregoś ze wspólników – w takim przypadku konieczna jest jednomyślna uchwała wspólników. Natomiast reprezentacja spółki dotyczy jej sfery zewnętrznej wobec osób trzecich, czyli dokonywania czynności sądowych i pozasądowych. Uprawnienie wspólnika w tej kwestii nie może być ograniczone, a jedynie wyłączone. Oznacza to, że wspólnik może dokonywać wszystkich czynności sądowych i pozasądowych (składać i przyjmować oświadczenia woli), albo nie może ich dokonywać wcale. W umowie spółki można też wprowadzić ograniczenie, na podstawie, którego wspólnik będzie uprawniony do reprezentacji łącznej z innym wspólnikiem lub prokurentem.
Ponadto należy wskazać, że umowa spółki jawnej może szczegółowo regulować kwestie związane z dalszą kontynuacją spółki w przypadku konieczności jej rozwiązania z powodu dotyczącego jedynie części wspólników – np. wypowiedzenie umowy przez wspólnika, jego upadłość lub śmierć. Umowa może przewidywać, że w takich przypadkach spółka trwa nadal pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami lub z przyjęciem do spółki nowych (np. spadkobierców wspólnika). Rozwiązanie takie zapewnia bezpieczeństwo współpracy poprzez to, iż wspólnicy, którzy chcą kontynuować działalność, nie zostaną tej możliwości pozbawieni przez arbitralną decyzję jednego z nich.
Na zakończenie warto wskazać, że spółka jawna jest nazywana spółką bazową, gdyż przepisy regulujące jej funkcjonowanie stosuje się odpowiednio do innych spółek osobowych, jeżeli umowy spółek lub przepisy odnoszące się do odpowiednio spółek partnerskiej, komandytowej lub komandytowo- akcyjnej nie zostały uregulowane odmiennie.
